Verborgen Teylers opent voor Wikimedia Nederland

[ Ovale Zaal vanaf de voor
publiek verboden galerij ]

De Vereniging Wikimedia Nederland zou zijn nieuwjaarsbijeenkomst in Teylers Museum (Haarlem) houden, met rondleiding door niet voor het publiek toegankelijke ruimten. Geïnteresseerden waren ook uitgenodigd. Ik had maar een klein zetje van een vriendin nodig om me aan te melden, want geïnteresseerd was ik zeker: wat is Wikimedia, hoe hangt dat samen met de online encyclopedie Wikipedia? En wat zit er achter de dichte deuren in het Teylers? Zou ik dan eindelijk eens de bibliotheek kunnen zien?

Gehoorzaal

Na de registratie bij binnenkomst mogen we meteen naar boven voor een kopje koffie met een muffin. Het begint nu al! We kijken over de balustrade van de Rotonde neer op het gewone publiek. Met open mond en grote ogen lopen we door de Voorzaal naar de Gehoorzaal voor de toespraken, en zijgen neer op eeuwenoude stoelen met paardenharen zitting. Boven langs de muren lezen we de namen van grote natuurwetenschappers, zoals die van Lorenz, Nobelprijswinnaar in 1902 en conservator van Teylers.

Oorspronkelijke entree
van het woonhuis van
Teyler aan de Damstraat

Directeur Marjan Scharloo van het Teylers Museum heet ons welkom, en legt de link tussen Teylers Museum en Wikipedia. De zakenman Pieter Teyler liet bij zijn dood in 1784 een kapitaal achter, bestemd voor het bevorderen van godsdienst, kunst en wetenschap, omdat hij geloofde dat kennis mensen kon verrijken. De uitvoerders van zijn testament besloten tot het opzetten van een museum, waar men kennis kon delen en waar openbare lessen en demonstraties gegeven werden.

Trap naar de eerste
verdieping in het woonhuis

Het concept van vrije kennis ligt ten grondslag aan Wikipedia. Woordvoerder Ziko van Dijk van Wikimedia memoreert 2011 en kijkt vooruit op 2012. Een derde spreker roept op tot deelname aan de Teylers Challenge: schrijf een artikel op Wikipedia over een onderwerp dat een relatie heeft met het Teylers Museum. Er zijn mineralen, boekenpakketten en een facsimile te winnen voor de beste bijdragen.

Grote Herenkamer

Verdeeld over zeven groepen beginnen we aan de rondleiding. Zonder zelfs maar een fotomoment worden we rap door de bibliotheek heen geloodst naar de galerij en naar beneden. Door een deur in de Ovale Zaal stappen we de Grote Herenkamer binnen. Dit was de tuinkamer, want het museum is gebouwd op de plaats van de tuin van het woonhuis van Teyler. Na stichting van het museum werd deze achterkamer de vergaderruimte voor de vijf directeuren. Ondanks de rijke uitstraling met al dat hout, tapijt en schilderijen is het wel een restauratie toe, zie ik: het behang laat her en der los en er zitten scheuren in de bekleding van de stoelen. Vanaf deze kamer leidt een achter een deur verborgen trap naar de sterrenwacht op het dak van de Ovalen Zaal.

Kleine Herenkamer, met
portret van Teyler boven de deur

Wij nemen een andere deur en lopen door een gang met marmeren tegels, die uitkomt bij de oorspronkelijke voordeur. Aan deze gang zit het beroemde wc-tje, waarvan tijdens een bezoek van de koningin een hofdame ontzet uitriep: "o nee hoor, de majesteit gaat hier niet naar het toilet". Halverwege de gang betreden we de Kleine Herenkamer. Hier komen de twee geleerde genootschappen die onder de stichting vallen nog altijd bijeen. Ze bedenken prijsvragen, roken pijp ("maar de schilderijen dan!" roepen we in koor, bezorgd om de nicotineaanslag) en drinken traditiegetrouw wijn met zoete koekjes.

Kast van de directeuren.
Rechts de secretaire van Teyler

Op de eerste verdieping kijken we in een werkkamer van één van de medewerkers van het museum. Hier staat de secretaire van Teyler, waar hij staand aan werkte. Ook zijn kast staat er nog, met daarin zijn kaartenbakken, netjes geordend. Op een kastdeur in de kamer zitten vijf sloten, één voor elke directeur. Er moeten minstens drie sleutels in zitten, wil de kast open gaan. En als ik nu toch eens wist wat er ook alweer in zat ... ik heb helaas niet alle informatie van de rondleiding onthouden. Kasbewijzen? Notulen? Wie het weet mag het zeggen.

Tot zover de geheime kamers. Goed nieuws voor nieuwsgierigen: het is de bedoeling dat deze ruimten in 2015 voor publiek toegankelijk worden.

Tweede schilderijenzaal.
Minder vol dan de eerste,
maar wel symmetrie

Voort gaat onze rondleiding, door de schilderijenzalen. De schilderijen in de eerste schilderijenzaal hangen dicht naast en boven elkaar. Toch is er harmonie door de symmetrie: links en rechts hangen dezelfde formaten schilderijen. Ook in voorstelling hebben de schilderijen hun tegenhanger aan de andere kant, bijvoorbeeld links een woeste zee, rechts een rustige. Het museum verzamelt geen schilderijen meer, maar tekeningen worden nog steeds aangekocht, ook van hedendaagse kunstenaars. Dat deed men vroeger ook al, waardoor er nu een fabuleuze prentencollectie is.

Toestel voor bepaling van de
lichtsnelheid (1863). Erachter een
kandelaar van Uraanglas

In de instrumentenzaal staat de grote elektriseermachine met Leidse flessen, in 1784 gemaakt door Cuthbertson op aanwijzingen van Martinus van Marum, wetenschapper en eerste directeur van het Teylers Museum. De kasten eromheen staan volgepropt met instrumenten. Voorheen stonden ze zelfs bovenop de kasten. Het is bijna niet voor te stellen hoe ver die onderzoekers al waren in de 18^e en 19^e eeuw. Ze deden experimenten met elektriciteit, geluid, licht, magnetisme, warmte, en maten en gewichten.

Uitleg over de Klankanalysator,
naar Koenig (ca. 1880)

Er is zo veel te zien! Elk instrument heeft een verhaal, eigenlijk is één zaal per bezoek aan Teylers Museum meer dan genoeg om te verwerken. En dan het gebouw zelf, de vloeren, de plafonds, het duizelt me, ik fotografeer alles, maar bij lange na niet genoeg.

Mosasaurus in de vitrinekast. Op de
achtergrond het fossiel van de zondige mens

Zo langzamerhand stuiterend van de veelheid aan visuele en auditieve informatie scharen we ons rond de centrale vitrinekast in de fossielenzaal. Conservator Bert Sliggers vertelt hoe de ontdekking van fossielen het geloof in het scheppingsverhaal deed wankelen. De tijdslijn uit de Bijbel klopte niet meer, en de conclusie dat er in Gods volmaakte schepping dieren konden uitsterven was schokkend. We kijken naar een enorme kaak met puntige tanden, in 1764 gevonden in de Sint-Pietersberg bij Maastricht. Niet van een krokodil, noch van een potvis, zoals men daarna dacht. Men kon het fossiel niet onderbrengen bij een groep dieren die nog voorkwam. Pas in 1799 begreep iemand dat het om een reusachtige hagedis ging. In 1822 kreeg het de naam Mosasaurus of maashagedis, genoemd naar de vindplaats.

Detail van de vloer

Verderop hangt het fossiel van 'de zondige mens' (Homo diluvii testis, 1802). De gedachtegang was dat fossielen overblijfselen waren van planten en dieren die de zondvloed niet hadden overleefd, en dat er dan ook menselijke fossielen zouden kunnen zijn. De vinder meende die te herkennen in dit fossiel van een reuzensalamander. Een bizar feit is dat er in Azië een op dit fossiel lijkende reuzensalamander voorkomt, die een geluid kan maken als van een schreiende baby.

Kastje van Boudewijn Büch

Nu zijn we toe aan de bibliotheek, met kasten vol boeken tot aan het plafond. Boven de kasten in de bibliotheek hangen bordjes met opwindende opschriften als VOYAG.enASIE en ZOOLOG.GËNËR. Hier staat ook het kastje van Boudewijn Büch, met daarin onder andere het vermeende dodo-botje, wat het toch echt niet is.

Bibliotheek met op de
voorgrond band 1 van
de encyclopedie van Diderot

In het midden van de zaal liggen enkele banden tentoongesteld van een zeldzame eerste druk van de 35-delige Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des Sciences, des Arts et Métiers, onder redactie van Diderot en d'Alembert. Het was de eerste aankoop van Teylers Museum in 1780, vier jaar voor de opening. Op het frontispice staat het licht van de waarheid afgebeeld boven de theologie. Schande! Toch was Teyler een godvruchtig mens, getuige zijn wens om twee genootschappen op te richten: het Godgeleerd Genootschap, en het Tweede Genootschap dat kunst en wetenschap moest stimuleren. De encyclopedie staat opgesteld in de boekenkasten langs de galerij van de Ovale Zaal.

Asbest in de vitrinekast
met kristallen en mineralen

We sluiten de rondleiding af in de Ovale Zaal. De kast in het midden staat op rails, zodat hij uit de weg gerold kon worden om hier de grote elektriseermachine op te stellen, om die te demonstreren. Op de platte bovenkant van de middenkast demonstreerde men kleinere instrumenten. Later zijn er vitrines op gemaakt, waar kristallen en mineralen in tentoongesteld worden. Hier ligt ook het door de geoloog De Saussure in 1787 afgehakte topje van de Mont Blanc. De vitrinekasten rondom de Ovale Zaal staan ook boordevol instrumenten. In één kast staan modellen van windmolens.

Hemelglobe van Adams

De rondleiding is afgelopen. We kunnen nog even op eigen gelegenheid door het museum lopen, voor we naar de door Wikimedia Nederland georganiseerde borrel gaan. We vermaken ons bij het zoeken naar ons sterrenbeeld op de hemelglobe van Adams uit 1792, en spelen met de holle spiegels in de Ovale Zaal. We kijken in het penningenkabinet, bij de fluorescerende stenen, en bij de goocheltrucs. Meer kan er niet meer bij, we zijn vervuld.

Instrumenten in de Ovale Zaal

Op de website van het Teylers Museum staat onwaarschijnlijk veel beeld en informatie over het museum en de collectie. Vanuit de website kun je doorklikken naar Teylers Universum, en de website van de instrumenten.

Zelfportret in holle spiegel

De Wikimedia Foundation is beheerder van Wikipedia en andere projecten. In tientallen landen zijn onafhankelijke Wikimedia-verenigingen opgericht, waaronder de Nederlandse in 2006. Die steunen de projecten op nationaal niveau. Lees meer op de website van Wikimedia Nederland.