Paddenstoelen in een sprookjesbos

[ Gekraagde aardster ]

Een paddenstoel is het topje van een ijsberg, een vrucht aan een verborgen boom, de kers op een ondergrondse taart. Want buiten ons gezichtsveld groeit een netwerk van schimmeldraden, als aders in een lichaam van aarde of hout. Dat netwerk breidt zich uit van binnen naar buiten, wanneer in het midden de voedingsstoffen op raken. Als het een ander web van schimmeldraden tegenkomt, volgt er een bevruchting. Daaruit kan een paddenstoel ontstaan. Die verspreidt sporen, die nieuwe zwamnetwerken beginnen.

Dat leerde ik op de jaarlijkse Paddenstoelendag op landgoed Elswout, die het IVN organiseerde, samen met het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en Staatsbosbeheer.

Wat ik me ook nooit zo gerealiseerd had, is dat paddenstoelen er verschillende levenswijzen op na houden. Veel zwammen zijn saprofyten, afvalopruimers, die dood organisch materiaal kunnen afbreken. Het bos kan niet zonder: het zou ondoordringbaar worden als al het oude hout maar bleef liggen zonder te verteren.

[ Porseleinzwam ]

Andere zwammen wachten niet tot iets dood is, ze parasiteren op levende organismen: ze halen voedingsstoffen uit hun gastheer. Dat kunnen ze doen zonder dat die eraan onderdoorgaat, maar er zijn ook soorten die wel dodelijk zijn. Als hun slachtoffer het loodje gelegd heeft, leven die paddenstoelen verder als saprofyt.

Een derde soort zwammen, de mycorrhizazwammen, leeft in symbiose met planten of bomen. Ze kunnen niet zonder elkaar. Een zwam heeft zulke dunne schimmeldraden, dat hij diep in de grond voedingsstoffen kan ophalen voor zijn plant, veel dieper dan de plantenwortels kunnen reiken. De plant levert op zijn beurt suikers aan de paddenstoel; omdat een paddenstoel geen bladgroen heeft, kan hij die niet zelf maken.

[ Judasoren ]

Paddenstoelen spreken enorm tot de verbeelding, en dat doen ze al eeuwen. Zijn het stoelen voor padden? Is het heksenwerk, dat ze ineens uit het niets lijken op te komen? Heksenboter is een zwam die wandelt over het dode hout. De namen duivelsbroodrussula en satansboleet beloven weinig goeds, ze zijn dan ook giftig. Paddenstoelen hebben de meest vreemde verschijningsvormen, en ook daar danken ze vaak hun naam aan: koraalzwam, geweizwam, judasoor, aardster, trilzwam, stijfselzwam. Er zijn krankzinnig veel soorten, en meestal is er wel een paddenstoel die er verdacht veel op lijkt, waardoor determinatie een hele klus is. Laatst liep ik met schoolkinderen door Thijsse’s Hof, en tot mijn bewondering wisten velen daarvan toch zonder twijfelen het elfenbankje aan te wijzen.

Maar of je nu wel of niet de verschillende zwammen kan benoemen, als je een volgende keer gaat wandelen, speur dan tussen het afgevallen blad, rond boomstronken, in bomen, in het gras. En laat je betoveren...

Bron: Paddenstoelen herkennen en benoemen, door Helmut en Renate Grünert, uitgeverij The House of Books, Vianen/Antwerpen, 2003

Aanrader: www.allesoverpaddenstoelen.nl, een website van de Nederlandse Mycologische Vereniging, met ook echt alles over paddenstoelen!

PS: heb je die kabouter in de duinen gezien?