Poëzie in Elswout

Met schitterend strandweer en langs een eindeloze file richting zee fiets ik zondag naar landgoed Elswout. Daar is het Poëziefestival. Zitten luisteren naar dichters die voordragen uit eigen werk, dat trekt me niet zo. Maar wel wat eraan vooraf gaat: een wandeling langs bomen met een IVN natuurgids en een dichter.

Ik heb afgesproken met Marisca, en op goed geluk kiezen we één van de twee groepen uit. Onze gids vertelt sprankelend over de historie van het landgoed en het leven van de bomen, vooral van de beuken, hoe ze groeien, en hoe ze verschillen van eiken bijvoorbeeld. In Elswout is weinig wat het lijkt. Niet alleen de folly's houden je voor de gek, ook sommige beuken zijn staaltjes van romantische illusie. De eerste beuk waar we stilstaan, hangt idyllisch over een beek. Niet omdat hij is scheefgezakt onder zijn eigen gewicht, maar omdat hij expres zo schuin geplant is. Een beuk op het eind van de wandeling lijkt 1000 jaar oud, zo dik is hij. Lijkt, want hij bestaat uit twaalf beuken samengegroeid in één plantgat.

Tussen verhalen van de gids door, bij uitnodigende bomen, krijgen gedichten de ruimte. Onze dichter is Ellen Deckwitz, een jonge vrouw in een elfenjurk en met amber oorknopjes. Haar gedichten zijn van een betoverende beeldtaal, niet opgelezen, maar uit het hoofd gesproken, met mooie stem en sierlijke gebaren. Haar poëzie en verschijning passen volkomen natuurlijk in het bos van Elswout. Wij wilden dat wij zo mooi konden schrijven.

Als we over de kettingbrug lopen vertelt Marisca over het nieuwe thema in haar dichtclub: 'als ik een brug was'. Thuis probeer ik of ik er wat mee kan. Daarna schrijf ik het volgende:

"Ik wou dat ik kon dichten,
licht en luchtig,
met een kwinkslag hier en daar.
Maar altijd als ik dicht
wordt het zo verrekte zwaar."

Ellen Deckwitz won de C. Buddingh'-prijs met haar debuut 'De steen vreest mij'. In oktober verschijnt haar tweede bundel 'Hoi feest'.
Lees ook Marisca's blog over de poëziewandeling.

Het sprookjesbos van landgoed Elswout

Via Duinvliet fietsen Colette en ik naar het 17^e-eeuwse landgoed Elswout aan de binnenduinrand van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Terwijl half Nederland op het strand ligt te bakken zoeken wij liever het koele bos op. Op de weide bij het landhuis ligt een mevrouw te zonnen. Enkele mensen wandelen met een hond aan de lijn. Er heerst een lome rust.

Ik ben hier lang niet geweest. Ik kan me toch herinneren dat er ook damherten stonden, op het veld voor de oranjerie. Er is nu geen hert te bekennen. Bovenal herinner ik me van Elswout de folly's, letterlijk 'dwaasheden': bouwwerkjes zonder functie, gewoon voor de aardigheid. Die staat verspreid door het bos.

We besluiten de rode route te lopen, dan zouden we alle monumenten tegen moeten komen. Al bij het eerste rode paaltje kiezen we een ander pad. We hebben even plezier met het laten ploppen van de zaden van de springbalsemien, die hier overal staat. Ons pad vervolgend zien we tussen de bomen een huisje schemeren. Het doet Marokkaans aan, met blauw houtwerk van sierlijke bogen om een verandakuil. Hier zou een verhalenverteller moeten zitten, fantaseren we. En daar dat kleine deurtje, alsof er een kabouter woont. De grote-mensen-deur staat open. Deze schuur is de Fazanterie, die zo te zien als opslagruimte gebruikt wordt.

Colette doet een cursus Miksang, contemplatieve fotografie. Niet kijken naar een benoembaar object, maar het beeld ervaren, zonder interpretatie of vooropgestelde ideeën. "Wat stopt je?" is de centrale vraag. Waar word ik door gegrepen? Ik dacht dat ik altijd al vrij abstract kijk, maar nu merk ik dat beestjes gauw mijn oog trekken. Doorkijkjes, die zijn ook altijd leuk. Ik probeer echt te letten op kleur, patroon en textuur, maar dan ontdek ik dat ik Colette door een rond sleutelgat kan fotograferen. Is dit wel of niet Miksang? Ik weet het niet, maar we amuseren ons er wel mee.

Uitgelaten lopen we verder. We volgen een bemost pad over boomstronken een heuvel op. Van bovenaf kijken we neer op een houten hutje met een glas-in-loodraam. "Een kluizenaarshut," opper ik. We willen de hut van de voorkant zien. Hij staat halverwege de heuvel, een klein paadje loopt ernaartoe. Deze folly blijkt toepasselijk De Hermitage te heten. De wanden zijn binnen en buiten beslagen met gladde, verwrongen boomstronken. Aan de buitenkant zit de structuur vol met spinnenwebjes. Over een ervan loopt een glinsterend slakkenspoor. Als ik het van dichtbij bekijk schiet de bijbehorende spin zijn holletje in.

Terug in het bos fladderen bonte zandoogjes om ons heen. Als deze vlinders op de grond gaan zitten, zie je ze bijna niet meer, ze gaan volledig op in de bruine blaadjes. Achter ons hoor ik gescharrel. Ik denk aan een hert, maar het kan wel gewoon een merel zijn. Op droge bladeren klinkt iets al gauw heel groot. We turen spiedend tussen de bomen door. Ineens ziet Colette een eekhoorntje de heuvel op huppelen, al ritselend. Hij schiet een boom in en ik zie hem niet meer. Maar dan vallen er brokjes naar beneden, die hem verraden. "Ik mag wel uitkijken dat ik niks in mijn oog krijg," zeg ik, terwijl ik probeer de eekhoorn tussen de takken te ontwaren. "Ik zou mijn mond ook maar dicht houden," vult Colette aan.

Bij een kolossale dikke beuk nemen we een boterham. De dikke wortels vormen een mooi zitje. Door het lover staren we wat over het weiland aan de rand van het bos. We genieten van de rust, van het warme weer dat zo aangenaam is in de schaduw van het gebladerte, en van wat we allemaal al gezien hebben hier. Niet alleen de gekke huisjes of de vele bruggetjes, allemaal anders. Of de beestjes: vlinders, eekhoorn, specht, buizerds, padjes. Ook het bos zelf is zo mooi, met watertjes, mos, verschillende soorten bomen en ondergroei en uitnodigende paden en heuvels.

Verzadigd lopen we terug naar de uitgang. Het is wat drukker geworden. Bruiloftsgasten lopen bezweet op weg naar de Oranjerie. Er zijn mensen aan het picknicken op de wei. Daar staat een hertje! Voorzichtig sluipen we naderbij, het dier lijkt ons niet te zien. Of toch wel, maar blijkbaar kan het hem niet schelen. We houden nog steeds een respectabele afstand. Van rechts komt een klein meisje met uitgestoken armpjes op het hert af keutelen. Het hertje loopt niet weg, maar kijkt hoopvol of dat schattige meisje iets lekkers bij zich heeft.

Waar de andere herten zijn gebleven? Misschien dat ze ergens anders heen zijn gebracht. Dit hert is liever hier gebleven, waar de moeder van het meisje worteltjes uit haar tas haalt, die het meisje hem een voor een voert.

Mijn foto’s van vlinders, hert en eekhoorn op Waarneming.nl

Schuimen langs de branding

Zandvoort blijkt een takkeneind fietsen te zijn, en hoe dichter ik de kust nader, hoe meer tegenwind ik krijg. Een half uur later dan afgesproken ontmoet ik Marleen. Samen gaan we het strand afspeuren naar leuke vondsten: schelpen, beestjes en wat we nog meer vinden. Schelpen zijn natuurlijk beestjes, dat wil zeggen, het zijn de huisjes van weekdieren. Marleen heeft een geplastificeerd overzicht van schelpen bij zich. Dat is gemakkelijker bij de hand te houden dan boeken, want ik heb ook mijn fototoestel, en een pen en opschrijfboekje vast, en ik moet de opgepakte schelpen ergens laten – die verzamel ik dan maar in mijn broekzakken.

Ik zie in eerste instantie vooral tweekleppigen. Daar zit veel variatie in. Kokkels herken ik, nonnetjes ken ik alleen van naam. Daar houdt mijn kennis op. Vandaag krijg ik een spoedcursus. Ik pak een fijn geribbelde schelp met een sierlijk gebogen puntje. Dat is een venusschelp, leer ik van Marleen. De ribbels gaan met de ronding mee, terwijl ze bij een kokkel er loodrecht op staan. Andere schelpen hebben zowel lengte- als breedteribbels, zoals een Amerikaanse boormossel. Die is asymmetrisch, het puntje zit ver uit het midden. Een zaagje heeft dat ook, maar die is kleiner en glad. Bij de tapijtschelp zit de top ook uit het midden, die heeft weer een andere vorm en alleen aan een zijkant ribbeltjes.

De gelijkzijdige schelpen vind ik moeilijker te herkennen, is het een tere platschelp, een witte dunschaal of toch een halfgeknotte strandschelp? Determinatie van schelpen is nog niet zo eenvoudig. Het verschil is soms te zien aan het slotje (waar de helften aan elkaar zitten) of het lijntje aan de binnenkant, de zogenaamde mantellijn.

[ huidjes van garnalen ]

Sommige schelpen hebben een gaatje. Dat is gemaakt door vleesetende slakken: met hun rasptong boren ze een gat in de schelp om de binnenkant eruit te vreten. Huisjes van die slakken vinden we ook, dat zijn tepelhorens. Die worden wel bewoond door jonge heremietkreeften, maar helaas vinden we die niet vandaag. Wel een gevlochten fuikhoren begroeid met zeepokken. Marleen geeft hem aan mij, zelf heeft ze die al in haar collectie.

Overal langs de branding liggen plukken blaaswier. Met mijn teen wip ik een bosje op. "Mag ik een tip geven?" zegt Marleen, "pak hem heel voorzichtig aan de bovenkant op, want er kan wel eens een krab ofzo in zitten." We vinden heel wat krabbetjes, de meeste dood. Kwallen zien we ook genoeg, ik stap er zorgvuldig omheen.

Dan zie ik een draderig bolletje door het water zweven. "Pak hem, pak hem!" roept Marleen. Ja fijn, ik weet niet wat het is, het kan wel steken. De nieuwsgierigheid wint het van mijn bedenkingen en ik vis het op. Marleen weet ook niet wat het is. We fotograferen het om thuis met de boeken erbij op te zoeken. Tijd om op huis aan te gaan.

Marleens mooiste vondst van vandaag is een joekel van een dubbele schelp, een otterschelp. Mijn grootste schelp van vandaag is een strandgaper. Ik ben ook blij met het eikapsel van een gevlochten fuikhoren. Ik denk tenminste dat dat het is (ik dacht eerst van een wulk, maar dat lijkt het toch niet te zijn). Zwaardscheden liggen er zo veel dat we er niet een van meenemen. Onmogelijk mee te nemen is de schelpkokerworm: een worm die loodrecht in het zand steekt en het gedeelte dat uitsteekt vermomt met schelpbrokjes. Ik vereeuwig hem met een foto, maar ja, hij is te goed vermomd om erop zichtbaar te zijn.

Terug naar huis fietst het een stuk sneller, met de wind in de rug. Onderweg koop ik bij De Zandwaaier ook zo’n handig geplastificeerd overzicht. Bij de bibliotheek leen ik dezelfde middag nog een gids voor planten en dieren van de kust. Daarin vind ik een foto van het draderige bolletje: het is een gorgelpijppoliep.

Zie ook mijn foto’s op waarneming.nl

Uien als kanonskogels op het Landje van De Boer

Het is De Boer, met een hoofdletter D; de naam van Het Landje van De Boer verwijst niet naar de agrarische context maar naar de gebroeders De Boer die hier decennialang hun kwekerij hadden. Op dat terrein creëerden vrijwilligers een educatieve pluk- en proeftuin, met bloemen, kruiden, groente en fruit.

Aan de Bloemendaalseweg in Overveen sla ik af naar kwekerij Azalea. Verder door, voorbij het bordje Eigen Weg, ligt Het Landje van De Boer. Enorme sieruien zijn het eerste dat ik ervan zie, frêle kanonskogels van lila sterretjes, uitprijkend boven een dikke zoom van paarse salvia langs het graspad. Salvia en uien zoemen van de hommels. Rechts van de entree staan de uien ook, tussen donkerrood Zeeuws knoopje en lichtpaarse geraniums.

Bij het huisje drinken dames aan een picknicktafel muntthee, vers geplukt uit de tuin. Het is diezelfde harige munt die ik ook in mijn tuin heb. Hier kweken ze hem wijselijk met een rand erom, om zijn uitlopers in bedwang te houden. Vrijwilligster Mieke heet me welkom. Ze wijst me de bloementuin, en daarachter de moestuin. "Kijk, die bomen heb ik geplant. Alles wordt hier door vrijwilligers gedaan." Naast het terras groeien siererwten in een vernuftig rek van diagonale bamboestokken, ook door vrijwilligers gemaakt.

Het landje bestaat pas twee jaar (dit is het derde seizoen), maar ziet er al volwassen uit. Mijn tuin bestaat ook twee jaar, maar ik zie hier het effect van een doordacht tuinontwerp. Deze tuin is natuurlijk veel groter, en ik wil nou eenmaal zoveel mogelijk verschillende planten, troost ik mezelf. Ik zie hier goede ideeën, zoals de salvia met sieruien. De herhaling van die bollen geeft ritme, dat moet ik onthouden. Andere mooie combinaties zijn frisgele vrouwenmantel met blauwig paars kattekruid, en donkere vlier met een aparte salviasoort.

Ik kom langs een bed met alleen purperrode planten, in bloem en blad, met één blauwe korenbloem ertussen. "Ik pluk hem steeds weg, ik kan het niet over mijn hart verkrijgen hem helemaal uit te rukken," vertelt Anneke, een van de initiatiefnemers van het Landje. Ze maakt boeketten, en geeft daar ook workshops in. Ze geven hier veel workshops, over zaaien bijvoorbeeld. Er wordt ook gekookt met de groenten en kruiden uit de tuin. "Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, dan houden we je op de hoogte," en ze stopt me een kaart met informatie toe.

Bij de schuur ontdek ik een rotstuinbult, gemaakt van brokken betontegels. Er is een bankje in uitgespaard. "Voel eens, en ruik dan," moedigt Anneke me aan. Kamille! Ik weet van deze sterke kruipende soort waar je overheen kunt lopen. De toepassing als zitting is nieuw voor me. Het zit zacht en geurig. De hommels zoemen nu zowat op ooghoogte over de kruiptijm. Wat een heerlijk plekje om vast wat aantekeningen voor mijn blog te maken.

Als ik Anneke gedag ga zeggen voor ik ga, vind ik haar met een kruiwagen vol perzikbladig klokje. "Die vielen aldoor om tussen de cosmea, het was geen gezicht." Ze plant de blauwe klokjes nu onder een purperen beuk tegenover de wand met insectenhotels. Ik heb eenzelfde bijennestkast als hier erbij hangt, gemaakt door Werkplaats De Boei. De zijkant kan open en dan zie je de kraamkamers van de solitaire bijen in de transparante buisjes. Anneke laat het zien aan enkele kinderen die net de tuin bezoeken. Daar gaat het om bij het Landje van De Boer: leren, beleven en genieten.

Het Landje van De Boer is geopend op vrijdag van 10:00 tot 12:00 uur en op zondag van 14:00 tot 17:00 uur. Zie ook www.landjevandeboer.nl

Klein insectenboek (en ook slakken, spinnen en meer)

[ in de amfibieënput
zijn slakken te vinden ]

Wat leeft er verscholen in Thijsse's Hof in Bloemendaal? Marleen Baltus en Roland Brakel organiseren vandaag, zaterdag 2 juni, The Secret World of Thijsse's Hof. De bedoeling is dat de ontdekkingen geregistreerd worden op waarneming.nl. Liefst met foto, zodat specialisten kunnen verifiëren of je het juist gedetermineerd hebt. Ik ben dol op beestjes fotograferen, maar determineren is niet mijn sterkste punt. Dat hoeft ook niet, er lopen vandaag kenners rond: een slakkenexpert, een deskundige van waterbeestjes, en mensen die veel van alles weten.

In de hut heeft Roland een aquarium gevuld met waterleven uit de kleine vijver. Tussen de slakken, bloedzuigers en stekelbaarsjes zwemt een joekel van een kever. Ik weet wat het niet is: de geelgerande watertor, want het beest is compleet zwart. Roland zet de spinnende watertor op zijn hand, zodat we hem van dichtbij kunnen bekijken. "Pas op hoor, hij kan ook vliegen," maar dat doet hij gelukkig niet.

Na de koek en de koffie trek ik de hof in. Langzaamaan, goed om me heen speurend, gefocust op klein grut. Uit een vogelkers hangt een slinger stippelmotrupsen. Als Marleen langs wandelt wijst ze me op een rups van het oranjetipje, op de look zonder look. Op een bloem van het zevenblad zit een vlindertje met voelsprieten wel 5x zo lang als zijn lijf. Later zie ik daar veel meer van, fladderend in groepen. Bij het bruggetje zie ik een libel die ik meen te herkennen, ik denk dat het een platbuik is. Na mijn registratie ervan op waarneming.nl corrigeert een specialist me: het is een gewone oeverlibel. In een woud van varens ontwaar ik een oranje lieveheersbeestje met witte stippen. Laat ik nou denken dat die altijd rood met zwarte stippen zijn.

[ de hut kijkt uit op een voedertafel ]

Marleen en Roland hebben een lijst van hotspots meegegeven, waar veel beestjes te verwachten zijn. De composthoop lijkt me wel wat, ik ben daar nog nooit wezen kijken. De hoop zelf ziet er stil uit, maar in een pol groen er vlakbij schiet een grote roodbruine spin weg. Na lang wachten kriebelt hij weer tevoorschijn. Er gaat weinig boven een foto waarop je de haren van een spin kan tellen.

[ rozenkevers ]

Twee rode pijlen op stokken leiden me naar een paadje achterom, tussen brandnetels en struweel door. Ik ontdek veel verschillende slakken, die bij navraag allemaal 'tuinslakken' blijken te zijn. Boven een veld brandnetels krioelt het van de rozenkevers, ze zoemen om me heen en een enkeling landt in mijn haar. Terug bij de hut loop ik met Marleen mijn foto's door. Ze weet bijna alles te benoemen, zodat ik mijn waarnemingen straks juist kan invoeren. Het lieveheersbeestje kan ik opzoeken op www.stippen.nl, informeert Marleen me, die ook niet direct weet welke dit precies is.

Na een kopje thee lopen Marleen en ik samen door de hof. Marleen tilt rotte takken en plakken schors op om te kijken wat er onder zit; meest slakken en pissebedden. In het dennenbos vinden we een hooiwagen. Op de foto zie ik ingezoomd de oogheuvel bovenop zijn lijf. Een wolfspin neemt een spurt als ik te dichtbij kom met de camera, en ik spring overeind en achteruit. Brrr, reuze fascinerend, maar ik hoef ze niet op me. Marleen neemt een paadje buitenom, en door donkerrode geraniums heen komen we uit bij een bijenkast. De bijen hoeven niet gemeld op waarneming.nl, omdat die uitgezet zijn. Als je zoiets wel wil invoeren vink je 'escape' aan, legt ze uit.

Voor de lunch serveert Roland een zelfgemaakte aardappelsalade met broodjes, aan de buitentafel die vol staat met petrischaaltjes, een schotel slakken, een witte bak met waterbeestjes, determineergidsen en glazen thee. Petra van de waterbeestjes is enthousiast over de vele kokerjuffers. Die zijn teken van een gezonde vijver. Ze fotografeert zelf niet en ik waag graag een poging om haar kleine friemels vast te leggen. De eerste foto's tonen alleen een silhouet. Vanwege de witte ondergrond geeft de automatische belichting een te donker beeld. Flink overbelicht toont een waterpissebed zich in al zijn geledingen. Dit is geweldig! Ik zet al Petra's vondsten op de foto: haften, kokerjuffers, een schijfhoren, en later nog een eirond watertorretje dat Roland gevonden heeft. "Kijk nou wat een lief hoofdje met die oogjes," verzucht hij, kijkend door een microscoop. Even later hoor ik Petra iets soortgelijks uitslaken over een kokerjuffer. Minidieren kunnen heel vertederend zijn als je ze groot ziet.

Bekijk de foto's van alleen mijn waarnemingen, of de foto's van alle waarnemingen tijdens The Secret World of Thijsse's Hof. Klik daar in het kader rechtsboven (Over dit gebied) op 'waarnemingen' om daarvan een overzicht te krijgen.